Adam Mickiewicz – SWOI WŚRÓD OBCYCH / Wystawa wirtualna

KLAN

ZOBACZ WIĘCEJ

Rok 1832. Adam przyjeżdża do Paryża. Czuje się samotny i siedzi w domu. Ciągnie się za nim niemiłym wspomnieniem romans z Konstancją, która chciała się dla niego rozwieść.

Jesienią do Paryża przyjeżdża znajomy z wiadomością o śmierci dawnej przyjaciółki Adama – Marii Szymanowskiej. Mężczyzna dowiaduje się też, że jej córka Celina, którą pamięta jako podlotka, została porzucona przez narzeczonego. Za kilka dni panna jest już w drodze do Paryża…

„Celina jest żoną, jakiej szukałem”. Małżeństwo rozproszyło spleen, z jakim poeta zmagał się w ostatnich latach. We wrześniu następnego roku na świat przyszła pierwsza córka – Maria (zwana później „grubą Misią”). Julian Ursyn Niemcewicz, który trzymał dziecko do chrztu był małą zachwycony. Kolejne dzieci, Władysław, Helena, Aleksander, Jan i Józef, przychodziły na świat mniej więcej co dwa lata.

CZYTAJ WIĘCEJ

CZYTAJ O TYM RÓWNIEŻ W:
Wielka emigracja / Mniejsi niż wielcy

POEZJA I KONIEC?

ZOBACZ WIĘCEJ

Mickiewicz zaczął być znany w literackim świecie Paryża już nie tylko w kręgach emigracyjnych. Zresztą autor Dziadów szybko nawiązywał znajomości z francuskimi romantykami. Źródłem kontaktów był także Chopin, przez którego Mickiewicz poznał George Sand. Pani Sand nie tylko zaproponowała pomoc przy korekcie francuskich tekstów poety, ale również napisała jedną z najważniejszych recenzji arcydramatu.

W 1834 roku w drukarni Pinarda wyszedł Pan Tadeusz. Czytano go i – o czym świadczą głosy krytyki – nie rozumiano. Mickiewiczowi zarzucano przede wszystkim zejście z tonu – po dziejach Konrada, które tragizm polskiej historii tłumaczyły posłannictwem narodu, wydał on… ot historyjkę. Niektórzy sądzili nawet, że utwór miał być satyrą. W końcu pojawił się powtarzany i dziś refren – „ale dlaczego napisał Litwo, ojczyzno moja?”. Pan Tadeusz był ostatnim dużym utworem poetyckim Adama Mickiewicza.

CZYTAJ WIĘCEJ

CZYTAJ O TYM RÓWNIEŻ W:
Fryderyk Chopin / Jerzy, Aurora, George

PROFESOR

ZOBACZ WIĘCEJ

W 1840 roku poeta objął Katedrę literatury słowiańskiej w paryskim Collège de France. Środowisko emigracyjne liczyło na to, czego władze francuskie ze względu na relacje z Rosją się bały – że Mickiewicz mówił będzie głównie o literaturze polskiej. Tymczasem autor Dziadów przygotowywał prelekcje dotyczące całej słowiańszczyzny – w listach z tego czasu raz po raz prosił znajomych o pożyczenie książek.

CZYTAJ WIĘCEJ

BRAT ADAM

ZOBACZ WIĘCEJ

Czym Andrzej Towiański tak ujął Mickiewicza? Czy chodziło o to, że u „nieksiążkowego” człowieka – jak o nim pisał – odczuł Mickiewicz ducha równego swojemu? Czy może autor Pana Tadeusza, czekał na znak, który zapowie wielkie zmiany czyli nową epokę? Może zmęczony chorobą żony i przytłoczony sytuacją w kraju Mickiewicz popadł w dewocję, która pchnęła go ku innej religijności. Wreszcie – czy miał tu coś do rzeczy fluid? I w końcu – czy był Towiański hipnotyzerem?

To, co w towianizmie niepokoiło środowisko emigracyjne – poza faktem, że człowiek z zewnątrz zabrał im „ich” Mickiewicza – to zamknięty „sekciarski” charakter Koła Sprawy Bożej.

CZYTAJ WIĘCEJ

CZYTAJ O TYM RÓWNIEŻ W:
Wielka emigracja / Mikroklimat religijny i szlachcic w okularach

CZYTAJ O TYM RÓWNIEŻ W:
Wielka emigracja / Juliusz Słowacki – poeta znikający

CZYN

ZOBACZ WIĘCEJ

W roku 1848 zaczął się w Europie okres Wiosny Ludów – seria zbrojnych zrywów rewolucyjnych w niemal wszystkich europejskich państwach. W Paryżu ks. Czartoryski rozważał utworzenie legionu polskiego. Mickiewicz działanie podjął od razu. W Rzymie udało mu się zrekrutować dwanaście osób. Ostatecznie jednostka liczyła około 200 żołnierzy i włączyła się walkę o wyzwolenie Włoch. Poeta wrócił do Paryża, zgromadził wokół siebie współpracowników i zaczął wydawać „Trybunę Ludów”, a właściwie – „La Tribune des Peuples”.

Z misją na wschód ks. Czartoryski posłał Mickiewicza, który miał na miejscu spotkać się z Sadykiem Paszą, czyli Michałem Czajkowskim, który od lat czterdziestych prowadził tam działania antyrosyjskie oraz organizował życie polskich emigrantów polistopadowych. Mickiewicz chciał, jak wcześniej we Włoszech, zorganizować legion polski, a także legion żydowski.

CZYTAJ WIĘCEJ

CZYTAJ O TYM RÓWNIEŻ W:
"Wielka emigracja / "Hotel" Księcia Adama

CZYTAJ O TYM RÓWNIEŻ W:
Wielka emigracja / Nie tylko THL

ŻYCIE POŚMIERTNE ADAMA MICKIEWICZA

ZOBACZ WIĘCEJ

Dokładne okoliczności śmierci autora Pana Tadeusza są trudne do ustalenia – nie dlatego, że relacji o chwili śmierci brak, lecz dlatego właśnie, że jest ich zbyt wiele. W ostatnich godzinach życia zetknęło się z Mickiewiczem aż trzynaście osób, z których każda nieco inaczej zapamiętała wydarzenia. Między innymi dlatego badacze do dziś z nieufnością traktują hipotezę, że Mickiewicza zabiła cholera i raz po raz wracają do podejrzenia otrucia.

Trudno nawet wyobrazić sobie, że istnienie autora Dziadów w polskiej kulturze, mogłoby zakończyć się wraz z zamknięciem krypty wieszcza. Na przełomie XIX i XX wieku pokazał także swoje oblicze marketingowe – zapałki, mydła, cukierki a nawet cygara i papierosy oznaczone charakterystycznym portretem, stały się pożądaną pamiątką, np. z wycieczki do Krakowa.

CZYTAJ WIĘCEJ

CZYTAJ O TYM RÓWNIEŻ W:
Fryderyk Chopin / A czy trup syty życia?

KLAN

W poprzednich odcinkach:

Rok 1832. Adam przyjeżdża do Paryża. Czuje się samotny i siedzi w domu. Ciągnie się za nim niemiłym wspomnieniem romans z Konstancją, która chciała się dla niego rozwieść. Ciągle przychodzą też listy od matki Henrietty, w której zakochał się w Rzymie na zabój. Adam zastanawia się, czy to nie kara za porzucenie Karoliny w chwili, gdy udało jej się przekonać do niego rodziców. Całe szczęście sprawa z kuzynką Henrietty – Marceliną nie była aż tak poważna. Adam martwi się stanem zdrowia swojego przyjaciela Stefka Garczyńskiego. Z Ignacym Domeyką przyjaźnią się coraz bliżej i planują dla oszczędności razem zamieszkać. Pieniądze na razie są. Adam „piórem trochę kiwa”. Latem jedzie do chorego Stefka, sam dostaje bólu zębów i kaszlu. Stefan umiera. Adam wraca do Paryża i bierze się za kończenie Pana Tadeusza. Jesienią do Paryża przyjeżdża znajomy z wiadomością o śmierci dawnej przyjaciółki Adama – Marii Szymanowskiej. Mężczyzna dowiaduje się też, że jej córka Celina, którą pamięta jako podlotka, została porzucona przez narzeczonego. Za kilka dni Adam orientuje się, że musiał to jakoś skomentować w rozmowie, bo Odyniec pisze, że panna jest już w drodze do Paryża…

Przyjechała na początku lipca. Mickiewicz początkowo chciał ją odprawić, ale ostatecznie została. „Żal mi narażać ją na tyle kłopotu. Zresztą podoba mi się” – pisał do przyjaciela. Niecałe trzy tygodnie później – w poniedziałek 21 lipca 1834 – Ignacy Domejko odebrał list, w którym Mickiewicz polecił mu następnego dnia ubrać się elegancko i stawić u ich wspólnego przyjaciela. Odebrawszy Celinę od wujostwa, pojechali do kościoła St. Louis d’Antin, a tam Adam i Celina wzięli ślub. Po dwóch tygodniach Adam oświadczył bratu: „Celina jest żoną, jakiej szukałem”. Małżeństwo rozproszyło też spleen, z jakim poeta zmagał się w ostatnich latach. We wrześniu następnego roku na świat przyszła pierwsza córka – Maria (zwana później „grubą Misią”). Julian Ursyn Niemcewicz, który trzymał dziecko do chrztu był małą zachwycony. Kolejne dzieci, Władysław, Helena, Aleksander, Jan i Józef, przychodziły na świat mniej więcej co dwa lata. Mickiewiczowie utrzymywali ciepłe relacje z Malewskimi – Heleną, starszą siostrą Celiny i jej mężem Franciszkiem, przyjacielem poety z dawnych czasów. Zofia Szymanowska – przyrodnia siostra Mickiewiczowej – pomagała przy dzieciach.

Kłopoty rodziny zaczęły się, gdy w 1838 roku Mickiewicz wyjechał do Szwajcarii, gdzie chciał starać się o profesorską posadę. Niebawem musiał jednak wrócić, gdyż Celina przeszła silny atak nerwowy – przepowiadała przyszłość, podawała się za Matkę Boską i twierdziła, że ma misję odkupienia emigrantów i Żydów. Trafiła do szpitala psychiatrycznego w Vanves pod Paryżem. Mickiewicz, który przez jakiś czas musiał sam zajmować się dziećmi nie dał rady przygotować planu wykładów, o które zabiegał. Gdy chora wróciła do domu, podjęto decyzję, że gdy Celina wyzdrowieje do Lozanny pojadą razem z dwójką dzieci.

Mickiewicz objął katedrę literatury łacińskiej – prowadził sześć zajęć tygodniowo, całymi wieczorami przygotowywał wykłady. Latem 1841 roku Celina znów trafiła do Vanves. W szpitalu napisała wiersz, który posłała mężowi. On przysłał jej bransoletkę matki, którą często nosiła.

Tymczasem do Paryża przybył z Litwy Andrzej Towiański, który pewnym krokiem wszedł w życie Mickiewiczów. Mistrz uleczył Celinę z jej dolegliwości. Zaraz po Towiańskim pojawiła się Ksawera Deybel, zwaną księżniczką Izraela – drobna osóbka o złej opinii – i rozpoczął się jej, trwający wiele lat, romans z Mickiewiczem.

ZWIŃ TEKST

POEZJA I KONIEC?

W Dreźnie „rozbiła się nad Mickiewiczem bania z poezją” – w 1832 roku ukończył tam trzecią część Dziadów. Do Paryża przyjechał już jako znany autor. Wychowankowie Uniwersytetu Wileńskiego – emigranci mieszkający w dépôt w Besançon na powitanie wręczyli mu pierścień z lirą. Dziady ukazały się nakładem Księgarni i Drukarni Polskiej. Z końcem roku gotowe były też Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, które niemal z miejsca zostały przetłumaczone przez Lemaître’a i ukazały się we francuskim i belgijskim czasopiśmie. W tym samym czasie swój przekład przygotowywał Charles Montalambert, przyjaciel Mickiewicza. Utwór ten, pisany biblijną prozą, jest jednocześnie wypowiedzią publicystyczną – odnoszącą się do „tu i teraz” emigracyjnej rzeczywistości, i osadzonym w planie boskim projektem wielkiej odnowy moralnej i religijnej, początku nowej epoki. Wygnanie i tułactwo Polaków Mickiewicz widział jako pielgrzymkę – drogę grupy wybranych do określonego, świętego celu.

ZWIŃ TEKST

PROFESOR

W 1840 roku poeta zrezygnował z pracy w Lozannie i objął Katedrę literatury słowiańskiej w paryskim Collège de France. Negocjacje na ten temat trwały zresztą od dawna – katedrę trzeba było stworzyć. Środowisko emigracyjne liczyło na to, czego władze francuskie ze względu na relacje z Rosją się bały – że Mickiewicz mówił będzie głównie o literaturze polskiej. Tymczasem autor Dziadów przygotowywał prelekcje dotyczące całej słowiańszczyzny – w listach z tego czasu raz po raz prosił znajomych o pożyczenie książek. Zapowiedziany ogłoszeniami w prasie pierwszy wykład odbył się 22 grudnia 1840 roku, we wtorek, za kwadrans druga. Został dobrze przyjęty, Jules Michelet, znany francuski historyk, również wykładający w Collège de France, prosił nawet listownie dzień po o wyjaśnienie jakiegoś szczegółu.

W drugim i trzecim roku wykładów, słuchaczy nieco ubyło, teraz zdecydowaną większość stanowili Polacy. Mickiewicz czuł, że oczekiwania publiczności różnią się od jego zamiarów. Gdy mówił o literaturze rosyjskiej, czytał potem o sobie, że jest zdrajcą i szpiegiem. Demokraci naśmiewali się z jego egzaltacji, monarchiści ganili interpretację historii. Kursy stenografowano i na bieżąco tłumaczono na język polski, gdyż Mickiewicz głosił po francusku.

W styczniu 1844 roku Mickiewicz oznajmił, że odtąd: „nie jest on już profesorem. Jest organem Sprawy, organem Koła”. Chodziło oczywiście o Koło Sprawy Bożej – religijną grupę zebraną wokół Towiańskiego. Podczas prelekcji Mickiewicz coraz mocniej uderzał w Kościół Katolicki, który w tym samym czasie rękami Zmartwychwstańców próbował rozprawić się z Kołem uznanym za groźną sektę. Podniosły się głosy krytyki. Życzliwi poecie znajomi namawiali go do zrezygnowania z katedry. Na dodatek podczas wykładów zaczęły dziać się rzeczy niezwykłe – słuchacze reagowali bardzo emocjonalnie, jakaś kobieta nagle wstała i poczęła przemawiać, ktoś zemdlał. Mickiewicz zaś, z zajęć na zajęcia coraz wyraźniej głosił duchowe przewodnictwo Polski.

Na ostatnim wykładzie 28 maja, Mickiewicz rozdaje uczestnikom litografię Napoleona i wznosi trzy toasty z Biesiady Towiańskiego.

ZWIŃ TEKST

BRAT ADAM

Warto zaznaczyć, że spotkanie Towiańskiego nie zmieniło diametralnie poglądów Mickiewicza, choć bezsprzecznie na nie wpłynęło. Istnienie rzeczywistości duchowej, idee doskonalenia przez cierpienie, poświęcenia dla ogółu – wszystko to mieści się w doktrynie Kościoła i da się odnaleźć we wcześniejszej twórczości Mickiewicza. Taki sposób widzenia człowieka jest też punktem widzenia romantyków en general charakterystycznym dla całej tej formacji.

Tym, co w nauczaniu Towiańskiego kłóciło się z nauką Kościoła było zagadnienie metempsychozy. O Mickiewiczu mówiono, że umie, podobnie jak Towiański, „przepowiadać” przeszłe żywoty. Nie zachował się jednak żaden dowód, że rzeczywiście wierzył on, lub deklarował, że wierzy, w wędrówkę dusz.

To, co w towianizmie niepokoiło środowisko emigracyjne – poza faktem, że człowiek z zewnątrz zabrał im „ich” Mickiewicza – to zamknięty „sekciarski” charakter Koła Sprawy Bożej. Polskie milieu w Paryżu choć karmiło się plotkami, żyło w pewnego rodzaju wymuszonej jawności – bardzo niewiele dało się ukryć w tak małym gronie. Tymczasem członkowie grup Towiańskiego nie mówili, co się dzieje na ich zebraniach, nie znano ich tekstu fundacyjnego – Biesiady. Koło miało też swoje rytuały – jak rozdawanie medali połączone z obejmowaniem kolan Mistrza (po deportacji Towiańskiego to „Brat Adam” zarządzał grupą). Uroczyście rozdawano również np. relikwie Napoleona, po które jeżdżono specjalnie pod Waterloo – kule, listki, kawałki drzewa pod którym spał, czy o które się opierał.

Około 1845 roku relacje w Kole zaczęły się psuć – role zostały rozdzielone na nowo, tak by zmniejszyć rangę Mickiewicza, doszły do głosu prywatne interesy i osobiste konflikty. Towiański bez powodzenia starał się pozyskać dla swojej sprawy wpływowe postaci – werbował Czartoryskiego, posłał list do cara Mikołaja. Rok później Mickiewicz, mimo sprzeciwu żony, zerwał (jak się okaże – czasowo) relacje z Towiańskim i założył własne Koło. Był zniecierpliwiony biernością braci i sióstr – ruszył do Włoch dokonać czynu.

ZWIŃ TEKST

ŻYCIE POŚMIERTNE ADAMA MICKIEWICZA

Dokładne okoliczności śmierci autora Pana Tadeusza są trudne do ustalenia – nie dlatego, że relacji o chwili śmierci brak, lecz dlatego właśnie, że jest ich zbyt wiele. W ostatnich godzinach życia zetknęło się z Mickiewiczem aż trzynaście osób (wśród nich towarzysze jego podróży Armand Lévy i Henryk Służalski), z których każda nieco inaczej zapamiętała wydarzenia. Między innymi dlatego badacze do dziś z nieufnością traktują hipotezę, że Mickiewicza zabiła cholera i raz po raz wracają do podejrzenia otrucia.

Ciało Mickiewicza zostało sfotografowane – zdjęto też maskę pośmiertną – a następnie zabalsamowane i umieszczone w trzech trumnach, które zapieczętowano. Rozpoczął się spór o pochówek. Dla wszystkich oczywiste było, że Mickiewicz spocząć ma w ojczyźnie, ponieważ jednak, z przyczyn oczywistych, nie było to możliwe, należało zdecydować o miejscu pochówku tymczasowego. Ostatecznie wybrano cmentarz w podparyskim Montmorency. 30 grudnia Mickiewicz ruszył z Konstantynopola w swoja przedostatnią podróż – statkiem parowym do Marsylii i stamtąd do Paryża. Pogrzeb odbył się 21 stycznia 1856 roku.

To oczywiście jeszcze nie koniec. Pamiętamy przecież, że w Coś ty Atenom zrobił Sokratesie… Norwid po pytaniu Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu? zostawia aż dwa wersy czekające na uzupełnienie.

28 czerwca 1890 roku odbyła się uroczysta ekshumacja zwłok, które drogą kolejową przewieziono z Montmorency do Krakowa. Ostatni, urządzony z dużym rozmachem i będący wielką manifestacją narodową pogrzeb Mickiewicz odbył się na Wawelu 14 lipca 1890 roku.

To oczywiście jeszcze nie koniec, bo trudno nawet wyobrazić sobie, że istnienie autora Dziadów w polskiej kulturze, mogłoby zakończyć się wraz z zamknięciem krypty wieszcza. Zresztą Dziady właśnie są tego najlepszym przykładem – co rok mierzą się z nim nie tylko uczniowie i ich poloniści, dramat w zasadzie nie schodzi ze scen i ze scen zdarzyło mu się oddziaływać w sposób konkretny – by wspomnieć inscenizację Kazimierza Dejmka z 30 stycznia 1968 roku. Na przełomie XIX i XX wieku wieszcz pokazał także swoje oblicze marketingowe – zapałki, mydła, cukierki a nawet cygara i papierosy oznaczone charakterystycznym portretem, stały się pożądaną pamiątką, np. z wycieczki do Krakowa. Mickiewicz, rozmaicie odczytywany, jest nadal interesujący nie tylko dla badaczy.

ZWIŃ TEKST